“Ei veldig fin historie i jula”

I dag tidleg tikka det inn fleire meldingar med spørsmål om eg høyrde på P3 Morgen. Det gjorde eg ikkje, men eg var rimeleg rask med å få kopla meg på då eg forstod kva som stod på.

I studio var nemleg kronprinsesse Mette-Marit for å snakka om kva bøker ho skal lesa i jula. Etter å ha gått gjennom lista si, ville ho òg nytta høvet til å fortelja om ei bok ho har lese, som ho meiner fortener eit større publikum.

Samtalen med programleiar Ronny Brede Aase gjekk ganske nøyaktig sånn som dette:

MM: Det er ei bok eg vil anbefala spesielt til dei som skal gje bøker til barn. Det er ei veldig fin bok som eg las for Ingrid ein dag ho var sjuk. Og det er ei bok som heiter Engel i snøen, som handlar om ein liten gut som døyr. Og den er utruleg fin.

RBA: Engel i snøen?

MM: Engel i snøen.

RBA: Det høyrest veldig trist ut.

MM: Ho er veldig trist, og eg grein jo sjølvsagt. Eg hulka og greidde nesten ikkje å lesa høgt på slutten. Men det tenker eg er ei veldig fin bok, som snakkar litt om sorg. Og jula handlar jo eigentleg mykje om, ikkje berre glede, men også om sorg, og å tenka på dei ein er glad i som har gått bort. Sånn er det i alle fall for meg. Så det synest eg er ei veldig sånn fin historie i jula.

For ein start på dagen, liksom!

Og dette er ikkje første gong kronprinsessa snakkar varmt om Engel i snøen. Tidlegare i år kom ho med same tilrådinga, både på slottet sin Instagram-konto og i eit intervju med Aftenposten Junior.

I ei nøktern stund kan ein gjerne meina at det ikkje bør ha noko å seia kven ein får skryt av. Du veit, Jørgen hattemakar og alt det der.

Men det er det, altså.

Ikkje fordi eg nødvendigvis er meir oppteken av kva prinsesse Ingrid og mora meiner om bøkene mine enn kva Ingrid på Hovedgården ungdomsskole meiner.

Men det er noko me rekkevidda.

Når Mette-Marit fortel om leseopplevinga si på P3 Morgen når det ut til eit heilt fantastisk stort publikum, som gjerne er ei heilt anna gruppe menneske enn dei som elles får høyra om bøkene mine.

Det betyr faktisk ganske mykje.

I alle fall for meg.

Tre bøker til heile familien

Dagens tips: Kjøp ei av årets bøker til jul! Det kan fort gå bra.

Foreldre og besteforeldre er, naturleg nok, dei som kjøper mest barne- og ungdomsbøker. Felles for mange vaksne, er at dei både har pengar og er villige til å bruka dei på bøker. Og det er sjølvsagt bra.

Det er berre eitt lite problem. Veldig mange vaksne går rett i barndommen når dei kjem inn i bokhandelen. Dermed kjempar nye forfattarar og bøker ein umogeleg kamp mot Torbjørn Egner og Astrid Lindgren. Det er ikkje fullt så bra.

Ikkje eit vondt ord om verken Egner eller Lindgren, men det er ein grunn til at dei same, vaksne bokkjøparane ikkje går til nærmaste antikvariat når dei skal kjøpa bøker til seg sjølv.

Det kjem jo så mykje nytt ein må få med seg. Det gjer det òg for barn og unge. Og sjølv om eg stort sett er så oppteken med mine eigne prosjekt at eg knapt får med meg at det finst andre forfattarar der ute, har eg i løpet av året lese nokre nydelege bøker, som absolutt fortener å havna under juletreet.

Det desse bøkene har til felles, i tillegg til at dei er veldig gode, er at eg like gjerne les dei for min eigen del, som for ungane. Dei er smarte, morosame og fengjande.

OK, her kjem det, i fullstendig uprioritert rekkefølgje:

Ei kjedeleg bok av Vegard Markhus

Dette er ei utruleg festleg bok, om ein gut som aller mest ønskjer å komma seg ut av den kjedelege boka han står fast i.

Vegard Markhus, som elles er berykta for å ha skrive ei bok om ein gut som mister tissen, både teiknar og skriv på ein måte som dei fleste av oss berre kan drøyma om.

Og boka funkar perfekt til høgtlesing.

Googolplex av Magnus Holm

Kor stort kan eigentleg eit tal bli? Det er spørsmålet som dannar grunnlaget for heile denne boka. Magnus Holm leikar med orda og tala, så det er ein fryd å lesa.

Det er heilt fascinerande kor mykje det går an å læra medan ein eigentleg berre les ei veldig fin historie.

Hjertet er en knyttneve av Ingrid Ovedie Volden

Dette er strengt tatt ikkje ei bok eg har lese med ungane. Men har du ungar som begynner å bli ungdommar, er dette ein sikker vinnar.

Her er det sjukdom, rare skuleoppgåver, humor, ung kjærleik og det aller meste som skal til for å få klumpen i halsen til å veksa seg stor og god.

Og når du er ferdig med denne boka, kan du gå rett tilbake til butikken og kjøpa Ingrid Ovedie Volden si debutbok, Alt som teller. Den kom ut i fjor, men er framleis ferskvare av topp kvalitet.

I alle fall om du samanliknar med Torbjørn Egner.

Om du framleis lurer på kva du skal kjøpa til jul, kan du sjølvsagt lesa deg opp hos Barnebokkritikk. Dei les og skriv om frykteleg mange barne- og ungdomsbøker i løpet av året. Det same gjer NBU, som skriv om gode bøker på NBUtipset.no.

 

Frå nyttår blir eg forfattar på fulltid

Då eg debuterte som forfattar for to år sidan, og eit halvt år seinare kom ut med den andre boka mi, tenkte eg heile tida at desse forfattargreiene var ein fin ting å halda på med ved sida av journalistjobben.

Lite visste eg då, om alt som var i vente. For sidan den første boka mi kom ut, har livet stort sett vore ein einaste, lang opptur, med stadig nye høgdepunkt.

Det første store målet var å gje ut ei bok. Det gjorde eg i november 2015, då barneboka Vampyrane i Eplehagen kom ut.

Og eg drøymde om å bli illustrert av Gunvor Rasmussen, noko som skjedde då eg skreiv ein av tekstane til Fantasiboka.

Og eg tenkte at det ville vera frykteleg stas å bli gjeven ut på eitt av dei store forlaga. Og skreiv Engel i snøen, som Gyldendal gav ut.

Kva no? tenkte eg då. Jo, eg kunne framleis drøyma om å bli selt til utlandet. Og blei selt til Danmark, der ABC Forlag no har kjøpt rettane til både Engel i snøen og Så lenge ingen ser oss.

Som om ikkje det var nok, har utdrag frå bøkene funne vegen til fleire antologiar.

I haust har eg òg fått oppfylt ein gammal draum, då eg gav ut kokeboka Digg saman med Marius Knutsen, og over nyttår ryktast det at noko eg har skrive òg kan komma på trykk i ei lærebok.

Og så må eg jo nemna kåringa av årets namn i avisa Grenda, der eg er ein av ti nominerte. Det er stas! Sjølv om det skal noko til å vinna, er det veldig kjekt å vera nominert.

Lærebokteksten er forresten ikkje det einaste som skjer over nyttår. Frå 1. januar 2018 går eg nemleg over i eit nytt tilvære. Då er eg ikkje lenger journalist som skriv litt bøker på fritida. Frå nyttår blir eg forfattar på fulltid.

Det betyr ikkje at eg sluttar som journalist. Men frå å vera journalist som skriv bøker, blir eg no forfattar som av og til skriv i avisa. Det er i alle fall sånn eg ser det, når eg no går ned i halv stilling som journalist, for å kunna satsa endå meir på forfattarskapen.

For det er nok å jobba med. Berre vent og sjå. Noko av det eg syslar med om dagen dukkar garantert opp i ein bokhandel nær deg, som dei seier.

“Eg vil ikkje anbefale boka til nokon”

Terningkastet jeg gir boka er en 3. Enkelt og greit passer den ikke meg, på grunn av dårlige beskrivelser, for mye hopp i tid og et dårlig innhold.

Sånn konkluderer Andreas frå Grim skole, etter å ha lese mi nyaste ungdomsbok, Så lenge ingen ser oss. Han er langt frå den einaste ungdommen som ikkje akkurat hoppar og jublar over boka mi.

Berre sjå kva Ruth Marie på Ringstabekk ungdomsskole skriv:

Eg meiner at boka er ganske så merkeleg. Boka er ikkje veldig bra. Den er ikkje heilt borte vekk hellar. Boka tar for seg eit seriøst tema, men den er ikkje veldig klar i bodskapet sitt. Den har ikkje en klar slutt, som gjer at lesaren ikkje for noko ut av boka. Den brukar eit viktig tema, og skapar forhåpningar som den ikkje greiar å tilfredstille. Den har ein skummel stemning, som er ganske ekkel. Eg vil ikkje anbefale boka til nokon.

Sånn er det når Foreningen !les inviterer ungdomsskuleelevar landet rundt til å lesa og meina om alle dei nye, norske ungdomsbøkene som kjem ut. Bokmeldingane blir fortløpande publisert på Uprisen.no, og det er berre fantastisk kjekt.

Ikkje berre får me som forfattarar veldig mange fleire tilbakemeldingar enn me elles ville fått, men tilbakemeldingane kjem attpåtil frå menneska som er midt i målgruppa for det me skriv. Det er ikkje kvardagskost for ungdomsbokforfattarar.

No er det kanskje ikkje heilt tilfeldig at eg er så begeistra som eg er for denne kåringa, som av alle oppegåande menneske blir rekna som landets viktigaste litteraturpris. For det første er det nokre usedvanleg trivelege folk som organiserer kåringa. For det andre fekk den første ungdomsboka mi, Engel i snøen, rekordmange bokmeldingar i fjor.

No ser det imidlertid ut til at rekorden min frå i fjor (102 bokmeldingar) kjem til å bli grundig slått av Papirfly av Liv Gulbrandsen, som i skrivande stund òg har 102 bokmeldingar, med to veker igjen til nyttår.

Så lenge ingen ser oss har òg fått bra med bokmeldingar. 22 så langt, med svært variert innhald. For det er slettes ikkje sånn at alle meiner den nye boka mi helst bør få ligga i fred i bokhylla.

Berre sjå kva Maja på Torpa barne og ungdomsskole skriv:

Jeg levde meg inn i boka fordi forfatteren forklarte veldig godt detaljer og karakterene var spennende å følge med på. Boka virket veldig troverdig. Det var en spesiell overskrift, men den passer til innholdet i boka, framsiden passet også.
Jeg gir boka terningkast 5.

Eller Erik på Rothaugen skole:

Jeg synes at denne boken bør vinne Uprisen, den er spennende å lese og forteller en viktig historie om en ungdom som blir brukt og ikke har sjansen å si noe.

Eller Emma på Ringshaug ungdomsskole:

Jeg synes boka burde nomineres til Uprisen fordi den virker troverdig og det er noe alle ungdommer burde lese. Jeg syntes boka burde få en 5 fordi den er fin og viker troverdig men samtidig var det en litt rar slutt.

Eller Sara på Rothaugen skole:

Denne boken vil jeg gi et terningkast: 5+
Fordi jeg syntes den var spennende men på en rar og god måte.

Eller Benedicte på Rothaugen skole:

Jeg synes den var veldig lett å lese og det tok ikke så lang tid å lese den. Jeg likte boken veldig godt og vil anbefale den på det sterkeste. Det var litt upassende til tider, så den passer best for barn i alderen 12+. Jeg gir den terningkast 5+.

Mi favorittmelding så langt i år, er likevel denne frå Ida Marie på Harestua skole:

Etter min mening burde boken bli nominert, grunnet et godt språk og formidling som når ut til mange ungdommer. Terningkast 3.

Noko å gle seg over

Eg fekk ein telefon i vår. Eit spørsmål. Kan du halda foredrag på verdsdagen for psykisk helse? Nei, tenkte eg. Det kan eg ikkje. Og svara ja.

Lenge gjekk eg og lurte på kva eg skulle finna på. For noko foredrag kunne eg i alle fall ikkje halda. Ikkje kan eg noko særleg om mental helse, og ikkje har eg tid til å læra det.

Eg har trass alt artiklar som skal skrivast, bokidear som skal klekkast ut og middagar som skal lagast. Dessutan har eg ein liten flokk med ungar, og ein kjæraste som heldigvis er frykteleg tolmodig på ein god dag.

Så gjekk eg der og tenkte då, på temaet for i dag, og kva som verkeleg gler meg. Det skulle handla om gleder i kvardagen, det som ikkje nødvendigvis krever så mykje. Så kom det, og eg skreiv denne teksten, som først blei framført saman med nydeleg song av Ingebjørg Eik på Kvinnherad bibliotek:

Eg gler meg over musikken. Aller mest når eg får spela sjølv. Eg speler ikkje så ofte, men eg likar det veldig godt. Gjerne for meg sjølv, men aller helst saman med nokon som syng. Og gjerne med publikum.

Eg gler meg over musikken. Over tonane og songen. Og ikkje minst gler eg meg over dansen. Kroppar som rører seg til musikk, dei vakre kroppane som vrikkar rundt på golvet når volumet aukar.

Høge kroppar, låge kroppar, tynne kroppar, tjukke kroppar, spreke kroppar og dvaske kroppar. Det er til å bli glad av, berre å sjå på.

For eg dansar ikkje for moro skuld. Går heller i baren og får meg ei øl, finn nokon eg kan snakka med. For eg kan ikkje dansa. Får det ikkje til. Berre eg tenker på det, stivnar kroppen.

Heldigvis kan eg spela piano, har ikkje tal på kor mange gonger pianoet har redda meg frå dansegolvet. På pianokrakken kan eg berre sitja og klimpra. Kanskje kjem det nokon som vil syngja. Tore Tang eller My Way. Og eg speler, berre eg slepp å dansa.

Men eg gler meg over dei som kan det, som vågar, som dansar, utan å bry seg om kva andre måtte meina. Eg ser på naboen, eg ser på kollegaen og eg ser på kjærasten min, der dei vrikkar rundt på golvet. Håpar ho finn nokon andre å dansa med, så eg kan sleppa.

Men eg gler meg. Over dansen og musikken.

Eg gler meg over Kaizers Orchestra på kyrkjeorgel. Prosessen og Hjerteknuser og Ompa til du dør. Eg gler meg over Hallelujah på ukulele og eg gler meg over Money money money under takkekollekten.

Eg gler meg over ein tidleg morgon med Vamp på Spotify, med songar om humler og Norgesglas og alt som er fint her i verda. Eg gler meg når den rustne stemma syng om Drammen som lyser på veg heim frå Oslo-besøk. Om pyttar som frys, og sursild med masse løk.

Eg gler meg over rabarbraen om våren. Det finst knapt finare vårblomar enn rabarbraen. År etter år kjem han igjen, knuser seg opp av bakken og struttar mot himmelen.

Han er noko for seg sjølv, rabarbraen. Tenk berre sjølv: Kven var det du braut halsen på for å duppa i søte sukkerkorn då du var liten, som likevel kom tilbake for å varma deg på toppen av ein sprø paibotn seinare på sommaren?

Eg gler meg over rabarbrasaft og rabarbrasyltetøy. Rabarbrasuppe og rabarbramuffins. Det er ikkje grenser for kva du kan laga, om du berre har råvarene på plass.

Eg gler meg over aspargesplanten som kan gje avling i 25 år. Men ikkje av seg sjølv. Han treng kjærleik, aspargesen. Han treng stell. Men steller du fint med han, gjev han til gjengjeld rikeleg tilbake.

Eg gler meg over sukkerertene som veks langs gjerdet mot naboen. Og tomatane i drivhuset.

Eg gler meg over ruccolasalaten, som blir til høge, trevlete planter om du lar han veksa. Som får deilige, små blomar som kan etast. Smakar nesten som sennep. Berre prøv!

Eg gler meg over alt me ikkje veit. Som ikkje har nokon fasit. Som me må velja å tru eller ikkje tru. Så kan du tru på akkurat kva du vil, medan eg kan la vera. Eller motsett.

Eg gler meg over snøkrystallane om svevar gjennom lufta. Som menneska på jorda er dei her ei kort stund, før dei forsvinn igjen, uendeleg vakre og heilt spesielle. Så smeltar dei til vatn, og samlar seg i nye skyer.

Og kven er det eigentleg som har skapt alle blomane? Og fuglane? Og stjernene: Har dei alltid vore der?

Eg gler meg over seine fisketurar med nesten napp. Med kaffi på kanna og halvfrosne skillingsbollar. Men det heiter ikkje skillingsbollar. Ikkje der eg kjem frå. Me bakar kanel i svingane, og ein gong tok me feil, og bollane blei fulle av grillkrydder. Det blei ikkje noko godt. Men kanel i svingane er godt, og eg gler meg over kanel i svingane.

Eg gler meg over lange bilturar gjennom landet. Før var det det verste eg visste. Me reiste på bilferiar, og eg kasta opp før me var komne til første ferja. Det er langt å køyra bil gjennom landet når du bli kvalm i første sving. Når alt du vil er å sova vekk køyreturen. Komma fram. Sleppa å spy.

Men no køyrer eg sjølv, og då er alt annleis. Det er eg som har kontrollen no. Stoppar når eg vil. Strekker på beina. Kjøper meir kaffi. Køyrer litt til før eg tar neste pause, må berre høyra ferdig podcasten først.

Eg gler meg over Haukeli og E6 og Sognefjellet, der eg kan køyra og køyra, utan å tenka på noko som helst. Berre la bilen frakta meg vidare, til ein skule i Agder eller eit bibliotek i Oppland.

Eg gler meg over alle dei fantastiske skuleelevane. Som lyttar. Som ler. Som gret. Som lurer på om eg har katt, og kva tener eg eigentleg som forfattar?

Blir du rik? spør dei. Kvar einaste gong. Det er alltid nokon som vil vita om eg blir rik av å skriva.

Jajaja, seier eg. Klart eg blir rik.

Kanskje er det sant òg. I alle fall nesten. På ein god dag. Når sola skin og vinden er mild.

Eg gler meg over språket. Over orda og setningane me kan laga, det er fritt fram, stokk dei som du vil. Og me lagar nye ord som gjev namn til nyvinningar som var heilt utenkelege for få år sidan.

Verda går framover. Ting blir betre. Det verkar kanskje ikkje sånn når me ser på overskriftene, men sanninga er at verda aldri har vore ein betre plass å leva for så mange menneske som akkurat no.

Akkurat no, med Donald Trump og Putin, og Nord-Korea som sprengjer hydrogenbomber i havet. Med ungar som rek livlause i land, frå livbåtar som ikkje er båtar, som ikkje reddar liv.

Eg gler meg over dei gode lærarane som ser at noko er gale. Som vågar å ta tak i det vonde. Som ikkje ser ein annan veg.

Eg gler meg over Dark Room-avsløringane i Bergen. Det er heilt ufatteleg kva folk kan få seg til å gjera. Besteforeldre som forgrip seg på barnebarn. Tilsette i barnehagar, onklar, søsken, naboar, det finst ikkje grenser for kor vondt det er.

Men det skjer, og no er det i alle fall nokon som veit. For kvar avsløring blir verda litt tryggare.

Eg har sjølv skrive om overgrep, i den siste boka mi. Og eg gler meg over at det finst forlag og redaktørar som vil gje ut bøker om vonde tema, om død og sjukdom og overgrep, som bruker tid og pengar på å løfta litteratur som aldri vil toppa salslistene.

Det er andre bøker folk legg under juletreet.

Og eg gler meg til jul. Eg gler meg til jul, slik eg gler meg til helga. Til lange kveldar og seine frukostar. Pannekake med Nutella og ei kanne med kaffi. Eit godt glas vin og fyr i peisen. Tid til å ligga på sofaen utan å ha ein plan for dagen.

Eg gler meg til jul. Til å samla familien, til maten og dei seine kveldane med brettspel. Til overtrøytte ungar, og bestefar som ler på innpust, som eit esel i revers.

Eg gler meg til graut og pinnekjøt og karamellpudding. Og kakemenn. Heimelaga kakemenn. Det blir ikkje det same med dei du kjøper på butikken. For all del: Dei er gode, dei òg. Eg har alt ete fleire pakkar med kjøpekakemenn. I september, oktober. Kakemenn er kakemenn.

Eg gler meg til jul. Men berre innimellom, når eg tenker på det. Når kona fyller stova med pakkepapir og høyrer på julemusikk.

Resten av tida gler eg meg over kvardagen og hausten. Over lauvet som slepp trea, regnet som trommar mot taket og mørke kveldar med levande lys i vindauget.

(Takk til Mari Mehl i Grenda for fin omtale og lån av bilete)

Ein hyllest til den lokale bokhandelen

Det er ikkje berre-berre å gje ut bok. I alle fall ikkje kokebok. Ikkje berre må ein kunna laga mat og ta fine bilete, men ein bør helst få folk til å kjøpa boka òg.

Dette sat me og pønska på i vår, då me fekk ideen om å lodda meg ut. Ja, du las rett. Eg er ikkje snauare enn at eg har gjort meg sjølv til førstepremie i eit lotteri, der alle som kjøper kokeboka Digg i nokre utvalde kommunar er med i trekninga.

Det betyr at heldige bokkjøparar i Kvinnherad, Stord, Bømlo og Karmøy kan venta seg kokkebesøk på nyåret. Ein kokebokkjøpar i kvar kommune (to i Kvinnherad, sidan det er eigne trekningar både på Husnes og i Rosendal) får premie. Resten får kokeboka dei har kjøpt, og det er ikkje lite, berre det.

Det einaste kriteriet for å vera med i trekninga, er at boka er kjøpt hos ein av dei lokale bokhandlane. I tillegg til at det er eit lite stunt for å auka salet, ønskjer me på denne måten å gje eit klapp på skuldra til dei kjekke bokhandlarane som står på, dag etter dag, år etter år.

For oss som skriv bøker, er det få som er viktigare enn nettopp desse folka. Difor heiar eg på bokhandlarane året rundt, og synest det er utruleg stas å få visa dette no i julehandelen.

Eit bra triks er å kjøpa boka i presang til nokon, men skriva seg sjølv opp på trekningslista. Dermed kan du i same slengen sikra deg ei julegåve og eit lodd til deg sjølv. Lukke til!

PS: Om du ikkje har tid til å stikka innom bokhandelen, eller bur på andre kantar av landet, går det òg an å bestilla boka her.

 

 

Strålande kritikkar for Så lenge ingen ser oss

Eit par månader etter at den andre ungdomsboka mi kom ut, kan eg trygt slå fast at det har gått bra denne gongen òg. Berre det å bli gjeven ut er framleis veldig stort for meg, så når kritikarane i tillegg finn fram dei store orda, blir det neste overveldande.

Sidan dette er ein ungdomsroman, og eg ikkje lenger har nyhendeinteresse som debutant, er det utruleg stas at såpass mange har valt å melda boka. Her er nokre utdrag frå kritikkane som har komme så langt (i tillegg kjem det stadig vekk tikkande nye bokmeldingar på sidene til Uprisen):

Dagbladet, terningkast 5: Både tittelen, nøkkelhull-illustrasjonen på omslaget og baksideteksten hinter om noe hemmelig og skamfullt som hovedpersonen blir trukket inn i. Som leser blir du på vakt, og små detaljer blir til uhyggelige forvarsler, som i en krimfortelling der du vet at noe fælt kommer til å skje. (…) Totland vet å holde på oppmerksomheten. Kapitlene er korte, og slutter gjerne med en form for cliffhangere. Også setningene er korte, holdt i et språk som er tilpasset utrente lesere. (…) Bøker som Totlands er viktige, for de kan starte samtaler, men også vise leserne at de ikke er alene.

Barnebokkritikk: Med Så lenge ingen ser oss bidrar Totland fint til mangfoldet på et felt der Bjørn Ingvaldsen og Tor Fretheim så langt har vært nokså aleine om å skrive gutter inn i realistiske roller som offer for seksuelle overgrep. (…)  I skildringene av overgrep kommer den knappe stilen til sin rett. Konkret, men uten å dvele. Følelsene til Jon uttrykkes som kroppsopplevelser: «Eg kjende korleis kroppen krympa seg. Kneip saman alt eg hadde av musklar.» Slik manifesterer Jons utsatte kropp seg. Overgrepene blir kroppsminner, selve essensen for oss som lever med ettervirkningene. Det handler om ikke å makte å verge seg. Om ikke å bli trodd. Og om å ville beskytte en lillebror. Særlig ønsket om å beskytte yngre søsken er et typisk dilemma blant incestutsatte som jeg har møtt. Når du ikke blir trodd, får ikke yngre søsken den beskyttelsen de kan trenge. Hva gjør du da? Totland gjør en spenningsfortelling ut av det.

NBUtipset: Språket er enkelt og handlinga drivande. Den reinskorne og knappe stilen gjer at boka ikkje tippar over i det sentimentale og nitriste, trass i eit svært alvorlig tema. Hovudpersonen, Jon, er både truverdig og sympatisk, og heile historia får ei ganske sansynlig oppløysing på slutten av boka. Særlig dei to siste avsnitta av boka er meisterlege, og viser at dette er ein forfattar som veit når han skal halda igjen.

Hardanger Folkeblad: Totlands første ungdomsroman, Engel i snøen, var en nydelig, sterk og sår fortelling om et barn som rammes av kreft og dør. Her pakket forfatteren inn livets brutalitet i et lag av dalende snøfiller og omtanke. Det var til å gråte av. Nå tar han for seg overgrep. Også det brutalt og til å gråte av. (…) Totlands språk flyter godt og boka er lettlest. Han skriver enkelt og presist, og teksten slår hardt. Så lenge ingen ser oss er en brutal fortelling fortalt på en stillferdig måte. (…) Totland har levert nok en god – og viktig – bok. Og så lenge noen kan skrive om det, får vi tro det er håp.

Bømlo-nytt: Totland er ein meister i å fortelja mykje med få ord. Han kunne ha skrive ein murstein av ein roman med denne historia, men har greidd å formidla heile den vonde historia på vel 100 lettlesne sider. Han tek opp eit viktig tema, som framleis er vanskeleg å snakka om. Det er å håpa at denne romanen kan bidra til at fleire vågar å fortelja om overgrep dei vert utsette for. Og viktigast av alt, at me som er vaksne trur på det dei seier. Det er ikkje enkelt, for me må våga å sjå det for å tru det. Den nye romanen til Anders Totland kan hjelpa oss eit godt stykke på veg til å sjå det ubegripelege.

Kvinnheringen: Totland kan kunsten å fortelja mykje med få ord. Viktige sider av forteljinga står skrivne lett tilgjengeleg mellom linjene. Sjølv om innhaldet er mørkt, er boka likevel lettlesen. Dette er ei bok ein ikkje legg frå seg før ho er ferdiglesen.

Beathes bokhjerte:  Dette var en lettlest roman men slett ingen lettvekter av den grunn. (…) Dette er en kort roman på realtivt få sider men man sitter på tå hev hele tiden for den er drevet fremover med en stor spenning og klumpen i magen er der hele tiden, og tårene er aldri langt unna de heller. Det er en meget sterk  og vond, man fikk lyst til å gi Jon en god klem og si at alt kommer til å bli bra.

Så rart – en bokblogg: Anders Totland mestrer absolutt kunsten å si mye med få ord, som han også viste i fjorårets Engel i snøen. (…) Boken er på i overkant av 100 sider med luftig skrift, og har meg fra første setning og helt til siste. Jeg leste den i et jafs og var på én måte glad når det var over. Språket er konsist, men her er også en del å hente mellom linjene.

Asker bibliotek: Så lenge ingen ser oss er ei vond og viktig bok. Ei bok om eit tema det er vanskeleg å snakke om, men desto viktigare at nokon gjer det. Viktig bok for gutar og jenter frå 13 år.

Eg er nominert til “Årets namn”

Av alt det kjekke som har skjedd i år, må eg innrømma at dette kjem ganske høgt opp på lista. Eg er altså ein av ti nominerte i lokalavisa Grenda si kåring av “Årets namn” (stem her, om du vil).

Ikkje berre er eg i svært godt selskap. Ekstra stas er det for ein tilflyttar å bli nemnd i ein slik samanheng.

Då eg først kom til Kvinnherad rundt tusenårsskiftet, var det svært ufrivillig. Og så snart eg kunne, flytta eg vekk igjen for å gå læretida som kokk i Bergen. Der hadde truleg mitt forhold til Kvinnherad enda, om det ikkje hadde vore for det som skjedde rett etterpå.

For det var ikkje utsikta mot fjorden, eller dei flotte fjella som lokka meg tilbake. Ikkje isbreen, og heller ikkje rosene i baronihagen eller den spennande sjukehushistoria. Og det var i alle fall ikkje klosteret på Halsnøy.

Nei, det var sjølvsagt eit kvinnemenneske. Og ikkje kva som helst slags kvinnemenneske, heller, men eit framifrå – og svært rotfast – eksemplar.

Så no bur eg her, elleve år seinare, i barndomsheimen hennar, og kunne ikkje tenkt meg noko anna.

Endeleg er kokeboka her!

Årets diggaste kokebok er endeleg klar.

Kjøp boka i din lokale bokhandel, eller bestill direkte frå forlaget her.

Noko av det aller beste med å laga bøker, er når den ferdig trykte boka endeleg kjem i posten. Sjølv om me har jobba i månadsvis med innhaldet, og har sett ørten ulike utgåver på pc-skjermen, er det noko heilt anna å halda det ferdige produktet i handa.

Berre lukta av papir og trykksverte, og det å kunna sjå korleis bileta og tekstane speler saman på sidene, er rett og slett ein fryd. Ikkje minst når boka er så fin som denne!

Her er ein liten smakebit frå eit par av oppslaga, i tillegg til forordet. Vil du lesa og sjå meir, bør du aller helst springa til den lokale bokhandelen din og kjøpa boka der. Eventuelt kan du bestilla henne direkte frå forlaget her.

 

 

 

 

 

FORORD

Er det ein ting verda ikkje treng meir av, er det kokebøker. I bokhandlane er hyllene fulle av kokebøker som er laga av langt betre kokkar og meir drivne matfotografar enn oss. Dessutan finst internett, der du med få tastetrykk kan finna fram til det meste mellom himmel og jord. Oppskrifter og tips – det finst ikkje grenser for kva du kan finna om du gjer nokre enkle matsøk.

Likevel har me valt å skriva om mat. Og me har valt å gjera det i bokform. Det er det fleire grunnar til. For det første er det noko utruleg fint med å bla opp i ei heilt ekte bok, anten det er for å henta idear eller for å finna igjen ei favorittoppskrift. Men det som verkeleg driv oss, er kjærleiken til dei gode matopplevingane. Me elskar å laga mat, og me elskar å eta mat. Og den beste maten et me saman med dei me er glade i. Er me i det rette hjørnet, nøler me heller ikkje med å finna fram nokre gode flasker med heimelaga drikke, anten det er rabarbrasaft frå hagen til Anders eller IPA frå garasjen til Marius.

For maten finst ikkje i noko vakuum. Kor du får tak i råvarene, korleis maten blir laga til, kva du har i glaset, kven du er saman med når du et, og kva du gjer med restane, er alle delar av ein heilskap. Når me har valt å laga kokebok, er det denne heilskapen me vil løfta fram. Me vil vera din kamerat i kampen mot matsvinn, og ein følgjesven når du skal ut for å hausta deilige råvarer i hagen.

Me vil læra deg nokre enkle triks for å gjera kvardagsmaten litt betre, og inspirera deg til å utfordra deg sjølv på kjøkenet. Heile tida med ein tydeleg filosofi om at maten vår kan lagast av kven som helst – kor som helst. For kven er det vel eigentleg som har spuma-flaske, vakuum-maskin og sous vide-kokar heime? Det har i alle fall ikkje me. Difor har me heller ingen oppskrifter som krev dyrt utstyr frå spesialbutikkar, og ingrediensane finn du på nærbutikken. Ikkje fordi det ikkje er kjekt med spesialutstyr, men fordi me vil gjera det enkelt. Og sjølv om me har gjort vårt ytste for å gjera maten lekker, er me klinkande klare på at alle presentasjonane skal vera slik at du kan klara å etterlikna dei heime på kjøkenet. Målet vårt er at dette skal vera ei enkel, praktisk bruksbok, som til slutt blir så flekkete av saus og eggedosis at det blir vanskeleg å tolka teksten på sidene.

Me som har laga denne boka, brenn for dei gode råvarene og dei gode smakane. Me ønskjer å laga mat som speglar kvalitetane til dei ulike ingrediensane, og er opptekne av å løfta fram det særeigne i kvar gode råvare. Men me ønskjer også å slå eit slag for at litt mindre mat skal hamna i boset. Mat som kan etast, bør etast. Det høyrest gjerne både fornuftig og lett ut, men me veit av erfaring at det ofte kan vera vanskeleg når det kjem til stykket.

Difor er mange av oppskriftene i denne boka utstyrte med tips til kva du kan bruka restane til. I tillegg har me samla nokre gode resteoppskrifter på slutten, som du kan bruka til å gjera nytte av nokre av råvarene som oftast rekk å bli gamle før dei hamnar på middagsbordet.

Når me lagar mat, skal det vera enkelt. Men det skal òg vera godt. Til saman blir det digg.

Og har du enno ikkje fått med deg kor du får tak i boka, kan du klikka deg inn her og kjøpa henne direkte frå forlaget.

Kva kan born tåla å ikkje lesa om?

Kor tidleg er det greitt å introdusera born for døden? Spørsmålet fekk eg av ein NRK-journalist, i samband med at Noregs Mållag har valt å gje Nynorsk barnelitteraturpris 2016 til ungdomsromanen Engel i snøen.

Dagen etterpå hadde Klassekampen ein større reportasje om død i barnelitteraturen. Der spør Liva Johanne Ehler Molin om kor grensa går for kva barn kan tåla å lesa om. Eg meiner spørsmålet fortener å bli snudd:

Kor går grensa for kva born kan tåla å ikkje lesa om?

I Engel i snøen tar eg opp tema som liv og død, sjukdom og sorg, vennskap og sakn. Handlinga er lagt til ei sjukehusavdeling med svært sjuke born. Somme blir friske. Andre døyr. Det er brutalt, men sånn er livet. Og døden.

I mine auge er det akkurat det det handlar om. Men medan bokmeldar Fjeldberg, naturleg nok, er oppteken av kven som kan ha utbyte av å lesa boka, er mitt perspektiv eit anna. For meg handlar det ikkje berre om å ta døden på alvor. Vel så mykje handlar det om å ta dei yngste lesarane på alvor.

For ein ting er sikkert i livet: Sjølv om ingen kjenner dagen eller timen, vil det ein gong ta slutt.

Før eller seinare vil alle stifta kjennskap med døden. Dei som rekk å bli godt vaksne før dei mister nokon som står dei nær, har som regel gode føresetnader for å takla, og snakka om, det som skjer. Me som er vaksne, har eit språk for det som er vondt. Det er eitt av mange vaksenprivilegium. Gjennom livet har me lært å setja ord på kjenslene. Det gjer at me lettare kan ha meiningsfulle samtalar om vanskelege tema, slik forfattar Rebecca Back-Lauritsen var inne på i den nemnde Klassekampen-reportasjen.

Likevel går det kaldt nedover ryggen på mange vaksne, så snart nokon nemner døden. Det er ikkje noko ein går rundt og snakkar om. Ikkje før ein må. Og då er det for seint for dei små, som aldri har fått høve til å læra seg eit språk som kan setja ord på det vonde dei opplever.

Det er her litteraturen kjem inn. Bøker som er underhaldande, skremmande, morosame og triste. Me treng alle saman. Gjennom historiene og personane i bøkene kan både born og vaksne setja seg inn i andre sine liv – på godt og vondt. Det ein ikkje sjølv opplever, kan ein trena seg til å takla gjennom litteraturen. Ein kan få eit språk for det ingen orkar å snakka om.

Eitt av mine sterkaste barnebokminne er frå Brødrene Løvehjerte, der døden er til stades gjennom heile forteljinga. Og det same året som eg blei fødd, i 1986, skreiv Marit Kaldhol (som dessutan vann Nynorsk barnelitteraturpris 2015) ei av bøkene som sterkast har prega heile min generasjon. I Farvel Rune viste ho kor fint det går an å skriva om det som berre er trist.

Det er dette rommet eg vil inn i, når eg skriv om døden, eller om overgrep og foreldre som sviktar.

Eg likar ikkje å snakka om det. Men eg trur det er nødvendig.

At born og ungdom blir sjuke og døyr, eller blir utsett for overgrep, er kanskje det aller verste eg kan tenka meg. Men det skjer. Og når det skjer, er borna heilt avhengige av å ha eit språk til å setja ord på det.

Teksten stod først på trykk i Klassekampen 16. juni 2017.