Her kjem bok nummer sju, åtte og ni!

Medan fuglane kvitrar frå det mosegrodde taket, og ungane plaskar vilt i den altfor kalde sommarsjøen, går eg rundt og grublar om dagen. Ikkje at eg ikkje badar, altså, eg har vore uti fjorden minst to gonger til no i sommar. Og eg har faktisk vaska husveggene, som skal malast på sikt, sjølv om eg ikkje har tenkt å gjera noko med mosen på taket. I alle fall ikkje i år.

Men det var dei bøkene, då. Tre stykk på ein gong. Det er nesten i overkant. Men sånn er det. I løpet av dei neste vekene kjem eg ut med ei ny barnebok, ei ny sakprosabok for ungdom og min aller første roman for vaksne. Dermed har eg òg innfridd målet mitt om å debutera i ein ny sjanger kvart år. (Akkurat dette begynner å bli litt utfordrande etter kvart. Kva skal eg liksom finna på neste år? Dikt? Eller krim?!)

Etter planen hadde eg eigentleg tenkt å få ut min fjerde ungdomsroman òg i haust, men sånn gjekk det ikkje. Slik stoda er no, er den planlagt på våren nesten år, men eg blir i grunn ikkje veldig overraska om boka først dukkar opp til neste haust. Kanskje er det like greitt med ein liten pause, etter tre ungdomsromanar (Engel i snøen, Så lenge ingen ser oss og Nedteljing) på tre år. Eller kanskje ikkje, men det er no uansett sånn det har blitt.

Nok om det.

Haustens bøker har noko for dei fleste, med alt frå romfartsfakta (Ut i rommet) og bøddelassistering (Nattmannen) til mellommenneskeleg drama i Vintertonar.

Om eg ikkje tar heilt feil, er det Nattmannen som når butikkhyllene først. Boka er laga saman med Kristian Krohg-Sørensen og Kristoffer Kjølberg, som òg stod for illustrasjonane, fargelegginga og utforminga av Den norske slavehandelen i fjor. Dei har gjort ein heilt fantastisk jobb denne gongen òg, og boka har blitt ein skikkeleg godbit for unge lesarar som likar litt gørr og spenning.

Ut i rommet er ei faktafylt historie om verdsrommet og den første månelandinga. Boka er illustrert av flinke Line Halsnes, og eg kosar meg glugg kvar gong eg blar gjennom pdf-en av boka. Om eg får seia det sjølv, snakkar me her om den perfekte skulestartgåva til haustens første- og andreklassingar.

Den første vaksenromanen min veit eg ikkje heilt kva eg skal seia om. Så eg lar like godt forlaget gjera den jobben. Dette skriv Samlaget om Vintertonar:

Kan ein reparere ein knust familie?

«Eg ville fortelje mor si historie, vår historie. Men det blei for nært, for uforståeleg. Alt det svarte og kvite eg trudde eg skulle ta tak i, flaut meir og meir saman til utydelege gråtonar for kvar side eg las i bøkene. Kven var ho eigentleg?»

Ein urovekkjande telefonsamtale driv Isak til å vende tilbake til bygda han vaks opp i, ein stad han for lengst trudde han hadde lagt bak seg. I møte med sin døyande far og søstera han aldri blir klok på, prøver han å komme nærmare si eiga historie: finne svar på kva som eigentleg skjedde med mora, og kven som har svike kven.

Vintertonar er ei historie om sanning, løgn og løyndommar og om stilla som høyrer heime imellom. 

Ja, og så har eg forresten fått skjegg sidan sist. Tanken var at eg skulle sjå ut som ein dritseriøs forfattar, men no får eg stadig oftare høyra at eg mest liknar ein slags Taliban-aspirant, så eg veit no ikkje heilt, eg.

I kombinasjon med høyreklokkene som eg kjøpte rett før eg avslutta siste vårturneveka, fekk eg høyra av ein flokk sjetteklassingar at eg såg ut som ein litt rik uteliggar.

Det lever eg i grunn godt med (sjølv om det kanskje ikkje ser sånn ut).

Over og ut, og fred på jorda!

Særemne-spessial: Mykje meir enn du eigentleg treng å vita om Anders Totland

Foto: Andrea Rocha Photography, NBBK

Kjære skuleelev. Truleg les du dette fordi du har tenkt å skriva særemne om meg og bøkene mine. Det synes eg er utruleg kult. Og kanskje har du tenkt, eller til og med fått beskjed av læraren din, at det er ein god ide å senda meg ein epost med spørsmål.

Det treng du ikkje gjera. Her er nemleg svar på alt du lurer på. Minst. Og finn du likevel ikkje svar på det du lurer på her, står det dritmykje om meg på internett. Ganske mykje av det er sant. Google er din ven.

Om du har prøvd dette, og framleis ikkje har fått svar på det du lurer på, som berre er heilt livsnødvendig å ha med i skuleoppgåva di, får du oppsøka ein klarsynt. Eventuelt kan du berre finna på svaret sjølv, det er minst like treffsikkert.

Men altså:

Kor finn du inspirasjon til å skriva bøker?

Eg trur ikkje på inspirasjon. Eg berre set meg ned for å jobba, og så jobbar eg. Men viss eg er skikkeleg trøytt, og kjenner at eg uansett ikkje kjem til å klara å skriva noko bra, går eg meg heller ein tur på fjellet. Eller så padlar eg ein tur, eller legg meg på sofaen og ser på Netflix.

Mange av bøkene dine handlar om veldig alvorlege tema. Er det noko spesiell grunn til at du skriv om så triste og tunge ting?

Nei. Ikkje eigentleg. Dette spørsmålet har eg forresten fått av ein god del journalistar før, og då har eg sagt at eg skriv om det som er vanskeleg fordi eg har hatt det så lett sjølv. Men det er berre tull. Journalistar er eigentleg ganske lette å lura. Så lenge du seier noko som passar til saka dei har tenkt å skriva, kan du sleppa unna med nesten kva som helst. Om du har skikkeleg god tid, kan du forresten høyra litt meir om dette (dei mørke temaa, altså, ikkje journalistluringa) i denne episoden av Sommer i P2 frå 2018.

Du skriv om død og overgrep og slavehandel og sjukdom. Kva er det eigentleg du ønskjer å oppnå med dette?

Ei anstendig årsinntekt.

Seriøst? Er det alt?

Nei, ikkje heilt. Eg er veldig glad i gode festar, og sånn sett er det bra å skriva bøker, for det finst utruleg mange festivalar og festar for litteraturfolk.

Du køddar no, sant?

Eigentleg ikkje, men viss du vil ha eit svar som tar seg betre ut i oppgåva di, kan eg sjølvsagt seia at det er fint om nokon les bøkene mine og får opp augo for kor urettferdig verda kan vera. Om dei i tillegg sit igjen med ei tru og eit håp om at det går an å gjera noko for at ting skal bli betre, er eg glad for det. Men eigentleg vil eg berre skriva gode bøker, som folk får lyst til å lesa heilt ferdig.

Det var betre. I stad verka du som ein kynisk dust.

OK.

Men du, kvifor blei du eigentleg forfattar?

Det er ei lang historie*. Men det starta då foreldra mine bestemte seg for å flytta til ei hytte i skogen utan straum, då eg var seks år gammal. Eg drøymde eigentleg om å bli profesjonell gamer, men sidan me ikkje hadde straum i hytta, blei jo det heilt umogleg. I staden fann eg meg ein kniv som eg tok med ut i skogen, der eg rissa inn korte forteljingar i barken på dei største trea. Etter fire år i skogen forstod eg at det var dette eg skulle bruka livet til. Men det var ikkje meir bark igjen på trea, så eg flytta tilbake til sivilisasjonen og fekk meg ein pc som eg kunne skriva på. Resten er historie, som det heiter.

Interessant! Dette verkar jo nesten for godt til å vera sant. Men du, noko heilt anna: Du omtalar deg sjølv som journalist, forfattar, kokk, organist, pratmakar og skrytepave. Er du ikkje redd for at folk skal oppfatta deg som… Ja, som ein skrytepave?

Eg er eigentleg ikkje så redd for kva folk trur om meg. Etter å ha vakse opp som son til ein politikar og ein prest, blir ein liksom ganske vant til at folk snakkar om det ein gjer. Det vakte til dømes ein del oppstyr då eg farga håret blått på ungdomsskulen. Det var visst ikkje så bra.

Spennande! Kan du fortelja noko meir om barndommen og oppveksten?

Nei.

Neivel, men kan du i alle fall fortelja litt om familien din, og korleis du lever og har det no?

Nei.

Ikkje eingong litt om ungane? Eg skulle gjerne visst kva dei heiter, og om dei liker å lesa bøker. Tvingar du dei til å lesa når dei helst vil gjera andre ting?

Det kjem eg ikkje til å svara på.

Kvifor ikkje?

Det er privat.

Men eg trur det vil vera veldig bra for oppgåva mi om eg veit litt meir detaljar om privatlivet ditt. Kan du i det minste dela eit barndomsminne med meg?

Nope.

Kan du seia noko om kva du tener, då? Alle seier jo at kunstnarar må leva på avkok frå ris og nudlar, for å få det til å gå rundt. Er det sant?

Eg anar jo eigentleg ikkje korleis andre har det, men for meg går det ganske greitt å vera forfattar. Kombinasjonen av å skriva nye bøker og å reisa mykje på turne, gjer at dette er den beste jobben eg nokon gong har hatt.

Men kva tener du?

Du vil ha ein sum?

Ja, så klart!

Det får du ikkje.

Eller, du kan jo søka i skattelistene, viss du vil. Men der får du berre tulletal. Frådrag og sånn, veit du. Eg har trass alt både husrenter og ungar.

No kom eg forresten på noko privat som du kan ta med. Ein gong stod far min med flagget i handa på framsida av ei avis, for å feira at han endeleg fekk lov til å bu med mor mi igjen.

Hæ? Er det sant?

Ja, det er faktisk heilt sant. Men det er eigentleg ikkje så spennande som det høyres ut. Han kjempa berre mot buplikta for prestar, og så vann han. Her kan du sjå kor blid han blei.

Han – far min altså – synes forresten at det er litt bittert at Wikipedia ikkje anerkjenner han som den mannlege delen av opphavet mitt.

Det må du nesten utdjupa.

Ja, altså, fordi mor mi både er forfattar og politikar, er det ei eiga side om henne på Wikipedia. Dermed kan ho linkast opp til sida om meg, som mor til forfattaren Anders Totland. Pappa er derimot ein heilt vanleg prest, og heilt vanlege prestar får ikkje ha eigne Wikipedia-sider. Viss eg ikkje hugsar heilt feil, prøvde han faktisk å legga inn informasjon om at han er far min ein gong, men det blei fjerna av moderatorane. Det var visst ikkje relevant.

Er det noko meir du kan fortelja om familien din, no når du først er i gang?

OK, då. Og dette er faktisk litt juicy i særemne-samanheng, trur eg. Her vankar det bonuspoeng frå læraren. Eg er nemleg i slekt med alle forfattarane som heiter Hagerup, sjølv om eg aldri har møtt ein einaste av dei. Bestefaren min var nemleg søskenbarnet til Inger Hagerup. Dermed er far min tremenning med Klaus Hagerup og hans søsken og søskenbarn, og eg er firmenning med heile neste generasjon. Og dei er ikkje få. Skal du få full utteljing på denne ekstrainformasjonen, bør du òg få med at både eg og Hagerup-gjengen òg er i slekt med Eva Weel Skram. Fedrene våre er søskenbarn, så eg og Eva er tremenningar. Om du heng med i svingane no, kan du dermed slå fast at gjengen bak megasuksessen “Snøfall” stort sett var i slekt.

Ah, dette var bra! Her kjem læraren til å få stjerner i auga. Har du meir kjendisstoff på lager?

Jepp. Eg er ikkje i slekt med Heine Totland. Og ikkje han hoff-reporteren heller. Men eg skreiv ein gong eit revynummer om ein prest med tourettes-syndrom saman med Eirik Søfteland, og han er mykje flinkare til å synga enn Heine Totland.

Han der Per Arne Totland, er du i slekt med han?

Nei.

Kva med Finn Totland?

Nei, ikkje han heller.

Finn Tokvam då?

Nei, men det hadde vore litt stilig.

Eg trur kanskje læraren kjem til å bli imponert viss eg veit noko om kva du jobbar med framover. Kan du seia noko om det?

Det kan eg. Mange forfattarar vil ikkje snakka om dei nye prosjekta sine før alt er i boks, men det er ikkje eg så redd for. No jobbar eg både med ein ny ungdomsroman, ei ny sakprosabok for ungdom, eit par barnebøker og det som truleg blir den første romanen min for vaksne. Dessutan jobbar eg med ein dystopisk trilogi om korleis det ville gått om folk frå Haugesund hadde tatt makta i heile samfunnet**.

Oi, det var mykje på ein gong.

Ja, men det er veldig korte bøker, då. Det er ingen av dei som tar meir enn ein times tid å lesa, så sjølv om eg snart nærmar meg eit tosifra tal bøker, kan du lesa deg gjennom heile forfattarskapen på ein dag.

Kjem du nokon gong til å skriva ei skikkeleg tjukk bok?

Det trur eg ikkje.

Kvifor ikkje?

Eg synest det er kjedeleg å lesa tjukke bøker. Då kan eg jo berre tenka meg kor kjedeleg det må vera å skriva dei.

OK, men for å snakka litt om dei bøkene du faktisk har skrive, då: Både “Engel i snøen“, “Så lenge ingen ser oss” og “Nedteljing” sluttar liksom litt… brått? Kva er grunnen til det?

Det var berre sånn det blei.

Eitt siste spørsmål, så skal du få fred: Korleis var du sjølv på skulen?

Ganske irriterande, trur eg. Men det vaks eg heldigvis av meg. No er eg trass alt ein superseriøs forfattar.

Eg må innrømma at dette var ganske lite fruktbart, altså. Det er jo ingenting her eg kan bruka.

Nei, kanskje ikkje. Men om du berre tar og les dei bøkene du har tenkt å skriva om, er du nesten i mål. Då boka gjekk i trykken, var eg ferdig. Sånn er det for meg kvar einaste gong eg skriv noko nytt. Korleis alt skal tolkast, og kva som skjer mellom linjene og alt det der, veit du like godt som meg. Det er i grunnen det som er oppgåva di å setja ord på. Min jobb er å skriva nye bøker.

Lykke til!

 

* Dette er berre tull, men sidan sanninga er så kjedeleg har eg dratt på litt her. Eg lever trass alt av å finna på ting.

** Dette er heller ikkje sant, men tenk så skummelt det hadde vore!

Musikken frå Sommer i P2

Midt i rekka av lanseringsintervju for mi nye bok, Den norske slavehandelen, var eg måndag gjest i radioprogrammet Sommer i P2.

Der snakka eg om kva som gjer at eg skriv akkurat dei ungdomsbøkene eg skriv, og om kvifor eg elskar å springa i motbakke.

I tillegg til praten, fekk eg æra av å velja all musikken denne timen – og nytta høvet til å ta med meg ein fin bukett lokale artistar i studio (som han du ser på biletet, fotografert av Marius Knutsen).

Her er heile lista, for dei som vil høyra meir enn dei små smakebitane eg rakk å få med i løpet av radiotimen:

Sondre Justad: Nu har du mæ
John Martyr & the Messengers: Io
Cecilie Anna: Morning Star
Tuco’s Lounge: Bounty
Endre Olsen: Alle lyso på
Åsmund Nesse: Bånsull frå vest
Cecilie Anna: I’m Here
Endre Olsen: Den forkasta versjonen
Hopalong Knut: Bautastein

Heile programmet kan du høyra her.

Den norske slavehandelen er ute

Endeleg er boka om nordmennene som deltok i den transatlantiske slavehandelen her. Og ho har jaggu blitt veldig fin, om eg får seia det sjølv.

I tillegg til teksten min, har Kristian Krohg-Sørensen stått for illustrasjonane, og Kristoffer Kjølberg har fiksa fargar og layout.

No ventar me berre i spenning på kva lesarane har å seia om boka. Den første bokmeldinga har alt komme, med fem av seks hjarte i Bergens Tidende!

Her har eg blitt intervjua om boka.

Ordknappen 2018 går til …

… Anders Totland!

Jepp, det er heilt sant. Liv Guldbrandsen sa det på Månefisken fredag kveld, før ho kviskra at eg kunne seia noko i mikrofonen viss eg ville.

Det ville eg strengt tatt ikkje, men det får då vera grenser for kor frekk ein kan vera når ein nett har tatt imot ein sånn fin pris, så eg gjekk no bort for å seia takk, i det minste. Og for å ta ein liten dans.

Neida, eg gjorde ikkje det, sjølv om det ser sånn ut på biletet. Derimot spelte eg piano og song karaoke ein liten time seinare, før eg forstod at det var på tide å forlata byen før all ære var tapt for godt.

Med i sekken hadde eg både sølvnål og diplom, i tillegg til resten av sjokoladen eg kjøpte til frukost. Dermed kunne eg halvsovande tygga i meg 12-16 ruter Helnøtt medan eg posta skrytebilete av prisgreiene på det store internettet frå sovekupeen på toget.

Men først var det altså fest. Fire forfattarar og illustratørar gjorde seg i 2017 fortent til denne heideren, og tre av oss ser sånn ut:

Mari Melilot har laga boka Alle kan sy, eg har skrive Så lenge ingen ser oss og Lisa Aisato har illustrert Jenta som ville redde bøkene.

Aisato-boka er det forresten Klaus Hagerup som har skrive. Og mor til Klaus, du veit ho der Inger, var søskenbarnet til bestefaren min, og eg veit ikkje om han likte å sy, men han strikka i alle fall sokkar, viss ikkje det var luer. Og så spøta han garn. Der har du ein ide til neste bok, Melilot!

Personen som manglar på biletet er forresten Ingelin Røssland, som har skrive boka Hevner. Sidan ho ikkje var til stades under utdelinga, tenkte eg å naska eit bilete frå Instagram-kontoen hennar, men der er det visst heilt svenske tilstandar og alt eg fann var ein svart hund. Og viss eg først må ty til dyrebilete kan eg like godt bruka dette som blei teke då høgskulestudentane på Stord laga rockeopera av Ingelin si bok Monstertanta for ørten år sidan:

Som lokalavisjournalist fekk eg då mitt første møte med forfattaren Ingelin Røssland, medan kona mi (som på heilt generelt grunnlag er den av oss som verkeleg fortener ein pris) spelte rolla som ku nummer to frå venstre i koret.

Men altså: Ordknappen!

Viss du ikkje har høyrt om han før, er det ingen vits i å googla, for eg har alt vore innom Wikipedia for å kopiera det som står der (det viste seg forresten at nynorsk Wikipedia har mykje finare omtale av prisen enn det bokmåls-Wikipedia har, så eg har sjølvsagt valt den nynorske versjonen):

Mottakarar av Ordknappen har synt eit døme på korleis bøker kan bli utvikla til i større grad å nå alle, også dei som slit med å lese vanlege bøker. Ordknappen er eit prov på at mottakaren med rette kan kalle seg «autorisert forfattarar/illustratørar for alle». Samtidig gir dei lesarane sine ein knapp å trykke på for å opne leseporten.

Og ikkje nok med det:

Mottakarane har utført ei samfunnsnyttig oppgåve, til stor hjelp både for å fremje psykisk helse, lik rett til utdanning, og ikkje minst kulturelt demokrati. Alle skal ha lik rett til kulturoppleving og informasjon. Ingen skal vere utestengde frå gleda av å lese ei god bok.

Altså, det er ikkje småtteri kva me har fått til.

Og det er heller ikkje småtteri kva Leser søker bok har bidrege med i prosessen. For meg som er fersk i forfattarfaget, og heller ikkje har noko teoretisk bakgrunn, blei dette samarbeidet ei real økt med vaksenopplæring.

Tusen takk!

 

Sju fylke og ørten festivalar

Anders Totland og Ingebjørg Eik under markeringa av verdsdagen for psykisk helse. Foto: Mari Mehl / Grenda

Skuleåret 2018/2019 blir det turnear i Hordaland, Buskerud, Karmøy, Oppland, Trøndelag, Akershus og Troms. I tillegg kjem ei rekke festivalar og enkeltarrangement rundt om i landet, som til saman gjer at kalenderen no faktisk er heilt full fram til sommaren 2019.

Det betyr at eg no må takka nei til det aller meste eg blir invitert til det neste året. Det er sjølvsagt litt kjedeleg, samstundes som det er utruleg kjekt å vera så ettertrakta at eg har komme i denne situasjonen, drygt to år etter at eg debuterte som forfattar.

Ikkje minst passar det godt no når eg har sagt opp den faste jobben som journalist, og blir fulltidsforfattar heilt på skikkeleg.

Så no gjeld det berre å finna nok tid til å skriva, så det kjem nye bøker òg etter kvart. Den første er venta alt i august, og går alt etter planen kjem det endå ei ny bok i haust. Meir om det seinare.

No skal eg nemleg ut på jobb, i det som blir siste arbeidshelg som journalist.

 

Årets vakraste bokomslag

Onsdag 25. april kåra Grafill fjorårets vakraste bøker. Blant dei store vinnarane var Rune Markhus, som vann ein heil drøss med prisar.

Blant anna fekk han gull i kategorien ungdomsbokomslag for ungdomsromanen Så lenge ingen ser oss. Sidan det er eg som har skrive boka, og er utruleg nøgd med arbeidet til Rune (som òg har stått for omslag, illustrasjonar og utforming av Engel i snøen), er dette sjølvsagt stor stas.

Dette skriv juryen:

Det håndtegnede symbolet i komplementærfarger på forsiden etablerer en stemning som på en dempet måte signaliserer det vonde temaet. Det samme gjør den håndskrevne typografien. Baksiden viser interiør om natten. Her er strekkoden, logoer og grafiske elementer integrert i illustrasjonen på finurlig måte.

Alle vinnarane i årets kåring finn du her.

Nytt år, nye oppdrag

I løpet av kort tid har forfattaroppdraga blitt ein stor del av jobben min. Då snakkar eg ikkje om skriveoppdrag, men om oppdrag ute i felten, der eg møter ungdommar, vaksne og gamle for å lesa, spela og snakka om skriving.

Berre i haust har eg besøkt rundt 5.000 skuleelevar, og sidan i fjor haust har eg til saman delteke på åtte festivalar, i tillegg til alle enkeltoppdraga og DKS-turneane rundt om i landet.

Og eg må innrømma at det er litt rart å stå på timeplanen. Mange stader veit ikkje ein gong lærarane kva som skal skje. Det står berre “Anders Totland” på planen, og så er det opp til meg å fylla timen med innhald.

Ofte endar det i ein god kombinasjon av pianospeling, høgtlesing og prat med elevane. Og etter dei aller fleste øktene står det igjen eit lite knippe ungdommar som vil snakka meir, som har noko dei lurer på eller berre noko dei vil ha sagt. Det er dei beste dagane på jobb.

Når me no går over til 2018, har eg bra med arbeid i vente. Mellom anna har eg blitt engasjert til eit internasjonalt festivalsamarbeid, og har fleire turnear og festivalar som alt er settla. Men eg har framleis kapasitet til meir, dersom nokon vil ha besøk. Skrik ut, så kjem eg (eventuelt kan du senda ein epost til totlanders@gmail.com)!

Oversikta over dei ulike opplegga mine finn du her, men eg er ikkje vond å be om nokon ønskjer eit spesialtilpassa opplegg. Alt ordnar seg for den greie, har eg høyrt. Og for dei som har nok pengar.

“Viss det finst noko som heiter introverte thrillarar, kan Totland registrera varemerket først som sist”

Under Ungdomsbokgildet i Drammen i slutten av november, presenterte Stig Elvis Furset den nye boka mi, Så lenge ingen ser oss. Eg var der ikkje sjølv, men heldigvis har arrangøren lagt ut videoopptak.

Så her kan du høyra kva Furset har å seia. Eg kan røpa at det er ganske fint. Elles hadde eg neppe lagt det ut her.

Og vil du lesa kva bokmeldarane meiner om boka, har eg laga ei slags oppsummering av alt skrytet her. Er du derimot ute etter dei kritiske innvendingane, får du leita sjølv.

Eventuelt kan du ta ein kikk på dette innlegget om kva ungdommane meiner om boka. Der har eg samla opp både skryt og kritikk.

Og litt slakt.

Berre eit heilt vanleg menneske

Eg bur midt i eit sjukehus. Det er nesten heilt sant. For berre eit par generasjonar sidan var heile bygda eg bur i del av sjukehuset.

Eg bur også på ein gard. Ikkje fordi eg er bonde. Det er eg nemleg ikkje, sjølv om eg har ein kjøkenhage på same storleik som ein middels byhybel. Men heile bygda er omkransa av eigedomane til bonden. Når eg går for å bade om sommaren, er det hans utmark me traskar over. Det er hans strender.

Og det er hos bonden me hentar juletreet.

Før var det sjukehuset som eigde både garden og strendene. Sjukehuset og garden var to sider av same sak. Bakkane var fulle av pasientar, og på skulen fekk elevane undervisningsfri for å delta i potetsankinga om hausten.

Ein slik symbiose mellom ei bygd og eit psykiatrisk sjukehus er nesten utenkjeleg i dag. Men for dei som har vakse opp her, har dette samspelet vore heilt naturleg. Den godt vaksne kvinna som rulla rundt i graset rett attmed skulevegen hadde liksom alltid vore der – på same måte som den veldig blide mannen som alltid ville snakka om vêret.

Sjølv er eg tilflyttar, men ho eg er gift med har budd her heile livet. Det same har ungane mine. Og eg er heilt overtydd om at det gjer noko med dei. Noko som ikkje kan lærast på skulen, og i alle fall ikkje gjennom haldningskampanjar.

Sjølv om tidene har endra seg, er det framleis noko som heng igjen.

Pasientane jobbar ikkje ute lenger. Ikkje inne heller. No får dei medisinar og samtaleterapi og skil seg ofte ikkje merkbart frå pleiarane dei går tur saman med, til og frå butikken. Det er den mest trafikkerte pasientruta, akkurat passe kort og likevel fjernt frå dei stengde korridorane.

Ein fredag, nokre månader etter at eldstemann begynte i 1. klasse, gjekk eg for å henta han. Til vanleg gjekk han heim sjølv, men eg hadde fri og visste at han ville setja pris på å bli henta, slik mange av klassekameratane, i alle fall dei med lengst skuleveg, blei kvar einaste dag.

Me var så vidt komne ut av skuleplassen då me såg ein mann som låg i grøfta på andre sida av vegen.

– Berre vent litt, sa eg, – så spring eg over vegen for å sjå om han treng hjelp.

– Eg har trøbbel med pumpa, sa mannen då eg hjelpte han på beina og heldt eit godt tak rundt den slappe kroppen, så han ikkje skulle falla saman igjen.

Han var tung i blikket, sleit med å formulera seg. For å vere heilt ærleg trudde eg ikkje eit sekund på forklaringa. Alt tyda på at han var rusa, på eit eller anna.

– Skal eg ringa etter hjelp? spurde eg.

– Kan du ikkje berre følgja meg bort dit? svara mannen og peikte over jordet mot sjukehusbygningane som ligg delvis skjult bak dei gamle trea.

– Klart eg kan, sa eg, og då eg var trygg på at han klarte å halda seg oppe sjølv, hoppa eg over autovernet, skunda meg over vegen og tok junior med tilbake.

– Me skal berre følgja han bort til sjukehuset, så går me heim, forklara eg medan me kryssa vegen.

Junior nikka. Tok meg i handa og sa ingenting. Med den andre neven støtta eg mannen, som framleis sleit med å finna balansen. Prøvde å småsnakka for at stemninga ikkje skulle bli rar.

– Synest du det var skummelt?

Me var på veg heimover då eg spurde. Guten såg berre rart på meg.

– Kvifor skulle eg det? spurde han. – Det var jo berre eit heilt vanleg menneske.

 

Teksten stod først på trykk i Tidsskriftet for den norske legeforening i juni 2017.